Αναβολικά στεροειδή: Οι επιπτώσεις τους στην υγεία

22/11/2019 eidikeuomenoi.gr Άρθρα, 0

Τα αναβολικά στεροειδή αποτελούν αφορμή για συζητήσεις και ενστάσεις στον αθλητισμό. Η χρήση τους έχει εξαπλωθεί ευρέως τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού, αλλά και σε ευρύτερους χώρους για κοσμητικούς και κοινωνικούς λόγους. Επιπλέον, η αλόγιστη και πλέον ανεξέλεγκτη χρήση των φαρμακευτικών αυτών προϊόντων, εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία των χρηστών, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους δεν γνωρίζουν τις ανεπιθύμητες δράσεις τους. Μπορεί τα αναβολικά να είναι ελεγχόμενα και απαγορευμένα στον αθλητισμό, αλλά φέρουν θεραπευτικές ενδείξεις σε αρκετές παθολογικές καταστάσεις. Στο άρθρο αυτό προσπαθούμε να παραθέσουμε τις θεραπευτικές ενδείξεις των αναβολικών στεροειδών καθώς και τις συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειές τους, οι οποίες επηρεάζουν πολλαπλώς και επιβαρυντικά όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού.

Τα αναβολικά στεροειδή είναι συνθετικά παράγωγα της ορμόνης τεστοστερόνης που παράγεται φυσικά στο ανθρώπινο σώμα. Από τη στιγμή της απομόνωσης του μορίου της τεστοστερόνης, το 1935, η χρήση των παραγώγων αυτών ως αθλητικών βοηθημάτων έχει ελκύσει την προσοχή όχι μόνο των επαγγελματιών αθλητών αλλά και ευρύτερων μαζών. Η μεγάλη αυτή κατανάλωση τεστοστερόνης προκάλεσε αρχικά μεγάλο ενδιαφέρον σχετικά με τη δράση της στον οργανισμό και ειδικότερα όσον αφορά στις ανεπιθύμητες ενέργειές της. Υπό αυτό το πρίσμα, έγινε μια προσπάθεια προς την κατεύθυνσητης παραγωγής φαρμακευτικών προϊόντων τα οποία θα διατηρούσαν τις αναβολικές (βελτιωτικές της απόδοσης) δράσεις της τεστοστερόνης χωρίς τις ανδρογενείς (ανεπιθύμητες). Ωστόσο, παρά την έντονη ερευνητική δραστηριότητα, δεν έχει γίνει δυνατόν να παραχθεί ένα αμιγώς αναβολικό φαρμακευτικό προϊόν.

ΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗΤΩΝ ΑΝΑΒΟΛΙΚΩΝ ΣΤΕΡΟΕΙΔΩΝ

Η ακριβής επίπτωση της χρήσης αναβολικών στεροειδών είναι δύσκολο να μετρηθεί. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η χρήση των αναβολικών στεροειδών έχει εξαπλωθεί τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικά υπολογίζεται ότι μόνο στις ΗΠΑ υπερβαίνουν τα 3.000.000. Επιπρόσθετα, έχει παρατηρηθεί αλλαγή ως προς τα χαρακτηριστικά, την προσέγγιση και τις μεθόδους των χρηστών. Έχει δειχθεί ότι η πλειοψηφία των χρηστών είναι μη επαγγελματίες χρήστες, οι οποίοι χρησιμοποιούν αναβολικά στεροειδή για λόγους που δεν σχετίζονται πάντα με τη βελτίωση της απόδοσης, αλλά και για κοινωνικούς και κοσμητικούς λόγους. Ένα ακόμη στοιχείο είναι ότι οι δόσεις που λαμβάνουν οι χρήστες γίνονται όλο και μεγαλύτερες με τα χρόνια, με αποτέλεσμα δόσεις των 1.000 mg ή και 2.000 mg να είναι αρκετά συχνές σε ομάδες χρηστών, όπως οι body builders και οι αρσιβαρίστες.

Οι χρήστες εμφανίζουν την τάση να λαμβάνουν διαφορετικούς τύπους αναβολικών στεροειδών ταυτόχρονα, λόγω μιας ευρείας πεποίθησης ότι με αυτόν τον τρόπο θα πετύχουν καλύτερα αναβολικά αποτελέσματα. Η πρακτική αυτή λέγεται “stacking”. Η λήψη των αναβολικών στεροειδών γίνεται συνήθως σε κύκλους λήψης, με περιόδους ελεύθερες λήψης, οι οποίες διαρκούν περίπου 4 εβδομάδες. Οι περισσότεροι κύκλοι λήψης διαρκούν από 6–10 εβδομάδες, αν και περιγράφονται και περιπτώσεις συνεχούς χρήσης αναβολικών στεροειδών καθόλη τη διάρκεια των 52 εβδομάδων του έτους. Μια άλλη πρακτική που χρησιμοποιείται συχνά είναι το “pyramiding”: Ο χρήστης αυξάνει σταδιακά τις ληφθείσες δόσεις, ώστε περί το τέλος του κύκλου λήψης δόσεις της τάξης των 1.500–2.000 mg να είναι αρκετά συχνές. Τα παράγωγα της τεστοστερόνης μπορούν να ληφθούν ενδομυϊκά, απότο στόμα και διαδερμικά με τη μορφή γέλης ή επιθεμάτων. Όσον αφορά στην ενδομυϊκή λήψη, αρκετά ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι ένα αξιοπρόσεκτο ποσοστό χρηστών ακολουθεί επικίνδυνες πρακτικές, όπως επαναλαμβανόμενη χρήση σύριγγας ή ακόμη και χρήση της ίδιας σύριγγας από πολλούς χρήστες. Η πολυφαρμακία συναντάται συχνά στους χρήστες αναβολικών στεροειδών. Διάφορα φάρμακα λαμβάνονται με σκοπό είτε τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης είτε την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων δράσεων της χρήσης αναβολικών στεροειδών. Επιπρόσθετα, οι χρήστες εμφανίζονται επιρρεπείς στη χρήση και άλλων φαρμάκων, όπως τα διεγερτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος και το οινόπνευμα για λόγους διασκέδασης. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός λαβύρινθου κατάχρησης φαρμάκων με άγνωστες και καταστρεπτικές συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν εύκολα καθώς οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων μπορεί να επηρεάσουν πολλαπλά επίπεδα της ομοιόστασης.

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣΤΩΝ ΑΝΑΒΟΛΙΚΩΝ ΣΤΕΡΟΕΙΔΩΝ

Η ακριβής δράση των αναβολικών στεροειδών αποτελεί αντικείμενο έρευνας εδώ και πολλά χρόνια. Η μυοτροφική δράση τους έχει αμφισβητηθεί έντονα, καθώς αντικρουόμενα αποτελέσματα μελετών δεν επέτρεπαν τον καθορισμό της αποτελεσματικότητάς τους. Μια εξήγηση γι’ αυτή την αβεβαιότητα μπορεί να προκύψει από τα διαφορετικά πρωτόκολλα που έχουν ακολουθήσει οι ερευνητές, σε σχέση με τα πρωτόκολλα άσκησης και διατροφής.

Η αναβολική δράση των αναβολικών στεροειδών σε ευνουχισμένα ζώα και υπογοναδικούς άνδρες είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, σήμερα είναι γνωστό ότι σε υπερθεραπευτικές δόσεις τα αναβολικά στεροειδή ασκούν την αναβολική τους δράση και σε υγιείς άνδρες, ειδικά όταν συνδυάζονται με άσκηση. Τα αναβολικά στεροειδή βελτιώνουν την αθλητική απόδοση μέσω αύξησης της μάζας του σώματος, του μεγέθους των μυών, της δύναμης και της αντοχής. Τα αναβολικά στεροειδή επιδρούν επίσης και στην ανοσολογική κατάσταση του χρήστη. Διαφορές παρατηρούνται επίσης μεταξύ των δύο φύλων, καθώς τα αποτελέσματα των αναβολικών στεροειδών φαίνεται να είναι περισσότερο έντονα στους άνδρες λόγω μιας πιθανής αλληλεπίδρασης με τα φυσιολογικά εκκρινόμενα ανδρογόνα από τις γονάδες. Μια ακόμα παράμετρος, η οποία μπορεί να διαφοροποιήσει το αποτέλεσμα της χρήσης αναβολικών στεροειδών, είναι η ηλικία. Έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι τα αναβολικά στεροειδή είναι περισσότερο δραστικά σε νέες ηλικίες. Όσον αφορά στις δράσεις των αναβολικών στεροειδών επί των μυών, διαπιστώνεται μια ετερογένεια δράσης ανάλογα με τον τύπο των ινών. Τα αναβολικά στεροειδή επηρεάζουν μέγιστα τις βραδείας σύσπασης ίνες, σε αντιδιαστολή με τις ίνες ταχείας σύσπασης. Ωστόσο, ο συνδυασμός αναβολικών στεροειδών και άσκησης μπορεί να οδηγήσει σε ποικιλία τροποποιήσεων των ταχείας και βραδείας σύσπασης ινών, ειδικότερα ως προς τη μέση διάμετρο και την πυκνότητα των διαφορετικών πληθυσμών ινών. Τέλος, μια άκρως ενδιαφέρουσα δράση των αναβολικών στεροειδών είναι το διεγερτικό αποτέλεσμα που ασκούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτό το χαρακτηριστικό των αναβολικών στεροειδών επηρεάζει τη συνεργική δράση των αναβολικών στεροειδών και της άσκησης στη βελτίωση της απόδοσης, καθώς ο αθλητής, όντας σε ευφορική κατάσταση και πιστεύοντας ότι τα αναβολικά στεροειδή θα ενισχύσουν τα μυοτροφικά ερεθίσματα της άσκησης, αυξάνει την ένταση του πρωτοκόλλου άσκησης, γεγονός που από μόνο του θαείχε ως αποτέλεσμα επίτευξη καλύτερων επιδόσεων.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣΑΝΑΒΟΛΙΚΩΝ ΣΤΕΡΟΕΙΔΩΝ

Έχουν υπάρξει διάφορες αναφορές σχετικά μετην τοξικότητα των αναβολικών στεροειδών σε διάφορα όργανα, αλλά η πλειοψηφία της βιβλιογραφίας αποτελείται από περιπτωσιολογικές αναφορές (case reports) και επιδημιολογικές μελέτες, των οποίων η αξιοπιστία ελέγχεται. Οι βλαπτικές δράσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα, οι μεταβολές του λιπιδαιμικού προφίλ και προβλήματα που σχετίζονται με το ανδρογονικό δυναμικό των αναβολικών στεροειδών αποτελούν τις μόνες ανεπιθύμητες ενέργειες που είναι κοινά αποδεκτές. Ένα σημείο το οποίο πρέπει να τονιστεί είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα είναι εξαρτώμενα από τη χορηγούμενη δόση και την περίοδο λήψης. Είναι περισσότερο από βέβαιο ότι οι υπερφυσιολογικές δόσεις που λαμβάνουν οι χρήστες, οι οποίες μπορεί να είναι 10–100 φορές μεγαλύτερες από τις θεραπευτικές, για μεγάλο χρονικό διάστημα τείνουν να ενισχύουν τη δραστικότητα των αναβολικών στεροειδών, έτσι ώστε να υπερκαλύπτονται τα θετικά αποτελέσματα της χρήσης τους.

Καρδιαγγειακό σύστημα και λιπιδαιμικό προφίλ

Τα αναβολικά στεροειδή ασκούν τη βλαπτική τους δράση με διάφορους τρόπους. Υπερτροφία της αριστερής κοιλίας, που οδηγεί στη μείωση του τελοδιαστολικού όγκου, δεν είναι σπάνιο εύρημα σε άτομα που έχουν καταναλώσει μεγάλες ποσότητες αναβολικών στεροειδών. Η παρατεταμένη αναβολική κατάσταση οδηγεί και σε άλλες καταστάσεις, όπως η ερυθροκυττάρωση και η αυξημένη αρτηριακή πίεση. Δριμεία είναι επίσης η δράση των αναβολικών στεροειδών στην αιμόσταση, καθώς αναπτύσσεται θρομβωτική προδιάθεση. Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι ενδεχομένως μπορεί να προκαλέσουν αρρυθμίες. Οι εμβιομηχανικές ιδιότητες των αγγείων επίσης μεταβάλλονται, καθώς η χρήση αναβολικών στεροειδών έχει ως αποτέλεσμα μια πιο σκληρή αορτή. Όσον αφορά στο λιπιδαιμικό προφίλ, παρατηρείται μείωση της HDL (high-density lipoprotein). Όλες οι παραπάνω μεταβολές μπορούν να οδηγήσουν σε προδιάθεση για καρδιαγγειακές νόσους, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Ηπατικές δυσλειτουργίες

Η ανάπτυξη ηπατικής παθολογίας σχετίζεται περισσότερο με τη λήψη από του στόματος χορηγούμενων φαρμακευτικών προϊόντων, τα οποία μεταβολίζονται στο ήπαρ. Η αύξηση των ηπατικών ενζύμων (ALT και AST), η ηπατική ίνωση και ο χολοστατικός ίκτερος μπορεί να προκληθούν από τη χρήση αναβολικών στεροειδών. Η συσχέτιση μεταξύ της χρήσης αναβολικών και ανάπτυξης ηπατικών όγκων, καλοήθων και κακοήθων, έχει αναφερθεί σε αρκετές περιπτώσεις.

Ενδοκρινικές και αναπαραγωγικές διαταραχές

Οι προκαλούμενες αλλαγές από τη χρήση αναβολικών στεροειδών στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδων δεν είναι ίδιες μεταξύ των διαφορετικών φύλων και ηλικιών. Είναι αλήθεια ότι οι άνδρες υποφέρουν περισσότερο από τις ανεπιθύμητες δράσεις, καθώς αποτελούν την πλειοψηφία των χρηστών. Από την άλλη πλευρά, οι ανεπιθύμητες δράσεις στις γυναίκες και τα παιδιά εμφανίζονται με μεγαλύτερη σφοδρότητα. Ατροφία των όρχεων, μειωμένη libido και ανικανότητα, γυναικομαστία, διαταραχές σπερματογένεσης και μείωση έκκρισης της θυλακιοτρόπου και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (FSH και LH) παρατηρούνται συχνάσε άρρενες χρήστες που καταναλώνουν μεγάλες δόσεις αναβολικών στεροειδών. Οι περισσότερες από αυτές τις ανεπιθύμητες δράσεις είναι αναστρέψιμες μετά από τη διακοπή της χρήσης τους. Επίσης, τα αναβολικά στεροειδή φέρονται να ασκούν αυξητική δράση στον προστάτη, συντελώντας στην ανάπτυξη καλοήθους προστατικής υπερπλασίας ή ακόμη και καρκίνου.

Η εικόνα στις γυναίκες είναι περισσότερο δραματική. Το κύριο πρόβλημα είναι η ανδροποίηση που εμφανίζουν, η οποία συνοδεύεται από μείζονες φυσιολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Βάθυνση της χροιάς της φωνής, τριχοφυΐα, διαταραχές της εμμήνου ρύσης ή ακόμα και αμηνόρροια, αύξηση του μεγέθους της κλειτορίδας και ανάπτυξη ανδρικού τύπου αλωπεκίας είναι ανεπιθύμητες ενέργειες έντονες και συχνά μη αναστρέψιμες. Επίσης, ταπαιδιά υποφέρουν από ανώμαλη εφηβεία, καθώς η χρήση αναβολικών στεροειδών μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αναπτυξιακές διαταραχές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των παραπάνω συναντώνται σε μεγάλο αριθμό αθλητών από την Ανατολική Γερμανία, οι οποίοι έλαβαν τεράστιες ποσότητες αναβολικών στεροειδών τις προηγούμενες δεκαετίες. Μια τελευταία ενδοκρινική διαταραχή, κοινή και για τα δύο φύλα, είναι η διαταραχή της ευαισθησίας στην ινσουλίνη που μπορεί να οδηγήσει σε δυσανεξία στη γλυκόζη, το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχει συσχετιστεί ευθέως κάποια περίπτωση σακχαρώδους διαβήτη με τη χρήση αναβολικών στεροειδών.

Ψυχικές διαταραχές

Υπάρχουν πολλές αναφορές που συσχετίζουν τα αναβολικά στεροειδή με διάφορες παθολογικές καταστάσεις από τη σφαίρα του ψυχισμού. Η πεποίθηση ότι τα αναβολικά στεροειδή μπορούν να προκαλέσουν εθισμό παρόμοιο με αυτόν του οινοπνεύματος ή και άλλα διεγερτικά ναρκωτικά εδραιώνεται από πρόσφατες πειραματικές και επιδημιολογικές μελέτες. Ωστόσο, φαίνεται ότι για την ανάπτυξη των παραπάνω παθολογικών καταστάσεων απαιτούνται αρκετά μεγάλες δόσεις. Διπολικές διαταραχές, αυξημένη επιθετικότητα, κρίσεις πανικού, συχνές συναισθηματικές μεταπτώσεις και σύνδρομο στέρησης είναι μερικές απότις πλέον συχνά συναντώμενες διαταραχές.

Δερματολογικές διαταραχές

Αποτελούν τις συχνότερες ανεπιθύμητες δράσεις μεταξύτων χρηστών και είναι αυτές που μπορεί να υποψιάσουν τον ιατρό σχετικά με χρήση αναβολικών στεροειδών, κυριότερες των οποίων είναι η ακμή και η διάταση του δέρματος (ραγάδες). Η παθοφυσιολογική βάση της ακμής είναι η υπερτροφία των σμηγματογόνων αδένων, προκαλώντας αύξηση της έκκρισης σμήγματος σε συνδυασμό με αύξηση του πληθυσμού του Propionibacterium acnes. Η διάταση του δέρματος προκαλείται από την απότομη αύξηση της μυϊκής μάζας, η οποία δεν μπορεί να ακολουθηθεί από τις δερματικές δομές, καθώς και λόγω των δράσεων των αναβολικών στεροειδών στο μεταβολισμό του κολλαγόνου. Τα αναβολικά στεροειδή ενδέχεται επίσης να προκαλέσουν την έξαρση δερματικών παθήσεων, όπως η ψωρίαση.

Μυοσκελετικές διαταραχές

Οι κύριες δράσεις των αναβολικών στεροειδών στο μυοσκελετικό σύστημα ασκούνται κατά την παιδική ηλικία, καθώς τα παιδιά τα οποία λαμβάνουν αναβολικά κινδυνεύουν από πρώιμη σύγκλειση των επιφύσεων, με αποτέλεσμα σκελετικές παραμορφώσεις. Αρκετές περιπτωσιολογικές αναφορές και κάποιες μελέτες αναφέρουν ότι υφίσταται σχέση μεταξύ της χρήσης αναβολικών στεροειδών και του τραυματισμού των τενόντων. Η χρήση φαίνεται να επηρεάζει το μεταβολισμό του κολλαγόνου του τένοντα, με αποτέλεσμα την ύπαρξη ενός πιο σκληρού τένοντα, οοποίος αστοχεί σε μικρότερη επιμήκυνση.

Άλλες διαταραχές

Πέρα από τις ανεπιθύμητες ενέργειες που αναφέρθηκαν πιο πάνω για τη χρήση των αναβολικών στεροειδών, υπάρχουν και αρκετές ακόμα. Οι πιο επικίνδυνες από αυτές φαίνεται ότι σχετίζονται με μη ασφαλείς πρακτικές κατά την αυτοχορήγηση των σκευασμάτων. Η επανειλημμένηχρήση μη αποστειρωμένης σύριγγας μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αποστημάτων, φλεγμονής, σηπτικού shock και σηπτικής αρθρίτιδας, ενώ η χρησιμοποίηση της ίδιας σύριγγας από δύο ή και περισσότερους χρήστες ενέχει τον κίνδυνο μετάδοσης λοιμωδών νοσημάτων, όπως η ηπατίτιδα Β και C και η λοίμωξη από τον ιό HIV. Επιπρόσθετα,η επανειλημμένη ενδομυϊκή ένεση στο ίδιο σημείο μπορείνα οδηγήσει σε μυϊκή φλεγμονή, μυϊκή ίνωση καθώς και νευρολογική βλάβη. Μια σχετικά σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια των αναβολικών στεροειδών είναι η ραβδομυόλυση από υπερβολική χρήση. Επίσης, φαίνεται οι παράγοντες αυτοί να επιβαρύνουν τη νεφρική λειτουργία, καθώς σεπεριόδους χρήσης αυξάνονται τα επίπεδα κρεατινίνης, ενώ τα αναβολικά στεροειδή σχετίζονται και με την ανάπτυξη νεφρικών όγκων.